Wyobrażenia starożytnych Greków o świecie, bogach i ludziach na podstawie mitów.
Komentarz do tematu
Jak starożytni wyobrażali sobie świat, jak wyjaśniali wszelkie jego tajemnice – to obraz, który rysuje mitologia. Zarazem sens, dla którego powstała, a my się o niej uczymy. Dlatego takie pytanie stawia się zawsze przy pracy nad antykiem w formie wypracowania lub zadania domowego.
Uwaga:
Wykorzystaj wypowiedź autorytetu. Na przykład profesora Aleksandra Krawczuka, znanego badacza i popularyzatora starożytności. Rozmowę z nim, a także z innymi naukowcami, znajdziesz w książce Jerzego Ciechanowicza pt. Medea i czereśnie. Rozmowy o starożytności. Profesor Krawczuk mówi:
Uważam się za wyznawcę starożytności (…). Chodzi o to, że stworzone wtedy wartości mają z pewnych powodów szczególne znaczenie dla ludzkości i właśnie teraz, w XX wieku, możemy to sobie uświadomić.(…) Ludzie zafascynowani techniką uważają, że wiek XX przejdzie do historii jako wiek rewolucji technicznej. Zapewne częściowo mają rację, ale znacznie ważniejszą rewolucją jest to, co można by określić jako powrót do hierarchii antycznych wartości duchowych.
Cytat i obrazek we wstępie
Zwróć uwagę na plastyczny opis poranka w starożytnej Grecji. Dzięki kilku zgrabnym metaforom, a także zastosowaniu czasu teraźniejszego obraz jest bardzo wiarygodny i doskonale wprowadza nas w świat, którego już nie ma.
Rada 1:
Każdy, kto zaczyna pisać o mitach greckich, staje przed poważnym dylematem. Musi bowiem dokonać selekcji materiału, gdyż żadne wypracowanie nie pomieści całej wiedzy, jaką posiadamy na temat starożytnych wierzeń. Trzeba z czegoś zrezygnować. Z czego? Czy opisać wszystkich bogów olimpijskich, pomijając ich ziemskie rodzeństwo? A może zająć się herosami i ludźmi, a podarować sobie bogów, których i tak wszyscy znamy? A może tylko mitologiczne potwory? Najlepiej ustalić jednoznaczne kryteria, eliminując tym samym część mitologicznych opowieści. Można też dokonać błyskawicznego przeglądu całej mitologii.
Rada 2:
Napisz to inaczej, według zagadnień:
- Jak powstał świat według wyobrażeń starożytnych?
- Kto i jak rządził światem?
- Skąd wzięły się nieszczęścia?
- Jak powstał człowiek?
- Za co odpowiadali poszczególni bogowie?
- Jak wyobrażano sobie śmierć?
Uwaga!
Wyobrażenia o powstaniu świata, narodzinach, śmierci to także odpowiedź ludzi antyku na często stawiane sobie pytania dotyczące najtrudniejszych ludzkich wątpliwości, zagadki istnienia. Konspekt pracy może być taki sam.
Jak zacząć!
Różanopalca bogini jutrzenki Eos gasi gwiazdy na bezkresnym niebie. Rozpala na horyzoncie różowe błyski, rozświetla powietrze i budzi ptaki, by śpiewały pieśń na cześć bogów.
Ze swojego ogrodu, gdzie drzewa rodzą złote jabłka, wyjeżdża na swym słonecznym rydwanie zaprzężonym w cztery ogniste rumaki Helio, brat Eos. Jak co dzień będzie wędrował po sklepieniu niebieskim ze wschodu na zachód. Budzą się Grecy w swoich domach. Kobiety podążają do ołtarzyków, by sprawdzić, czy święty ogień nie zgasł przez noc.
Grecy podjęli próbę wytłumaczenia tych wszystkich zjawisk i praw rządzących ludzkim życiem. W taki sposób powstały mity – opowieści o bogach, ludziach i herosach, z których możemy obecnie czerpać wiadomości o starożytnych wyobrażeniach dotyczących świata.
Rozwinięcie
Opisz, którzy bogowie i ludzie reprezentują starożytne wyobrażenia. Wybór jest duży. Zawsze możesz ułożyć sobie przegląd przykładów według konspektu:
- Wyobrażenie o śmierci – Tantal, podróż przez Styks, postać Charona.
- Życie pozagrobowe – Hades, bóg podziemi.
- Pory roku – mit o Demeter i Korze.
- Sprawiedliwość – mit o Temidzie.
- Pochodzenie człowieka i poświęcenie – mit o Prometeuszu itd.
Na jakie pytania odpowiadają przytoczone przykłady?
- Skąd wzięły się zjawiska kosmiczne – np. wschód słońca?
- Kto wymierzał karę ludziom?
- Skąd wzięły się pająki?
- Jak wyjaśnić śmierć?
Przykłady sformułowań:
Jacy są bogowie?
Liczne przykłady ukazują stosunki między ludźmi i bogami, ale też przedstawiają samych bogów. Widzimy ich jako istoty wiecznie młode, piękne (np. Afrodyta, w której kochali się wszyscy bogowie), ale też niepozbawione zwykłych ludzkich wad i słabości. Zeus był bardzo wybuchowy i nerwowy. Jego kochliwość budziła zgorszenie wśród wszystkich mieszkańców Olimpu, którzy również nie skąpili sobie miłosnych przygód. Zawzięty Zeus, gdy trafił na odmowę ze strony swej wybranki, potrafił zmienić nawet postać i w ten sposób zdobywał to, czego chciał, np. przybrawszy postać byka, porwał Europę; ukrywając się pod piórkami przepiórki, zażywał szczęścia z Letą; jako zziębnięta kukułka zdobył niechętną mu Herę; a przemieniony w łabędzia stanął przed Ledą – królewną lakońską. Żona Zeusa Hera była śmiertelnie zazdrosna o swego kochliwego męża. Z powodu tej zazdrości cierpiały boginie i śmiertelne kobiety.
Atena również nie była wolna od próżności kobiecej. Pewnego razu stanęła w zawody z ziemianką Arachne, która śmiała twierdzić, że piękniej haftuje od bogini. I wygrała. A zagniewana Atena oskarżyła dziewczynę o bezbożność, ponieważ ta przedstawiła na hafcie miłosne przygody Zeusa. Arachne, opuszczona przez wszystkich, powiesiła się. Zawistna bogini pożałowała swojego czynu i zamieniła hafciarkę w pająka, by do końca świata mogła tkać srebrne niteczki. Oto, jak Grecy tłumaczyli sobie istnienie różnych zwierząt.
Pory roku
W bardzo piękny sposób przedstawili też zmienność pór roku, co odnajdujemy w micie o Demeter i Korze. Otóż Hades porwał córkę Demeter – bogini płodności i urodzaju. Zrozpaczona matka wybłagała u Zeusa pozwolenie, by jej córka spędzała dwie trzecie roku razem z nią, a trzecią część z małżonkiem Hadesem. Od owego czasu co roku na wiosnę ziemia-Demeter stroi się w szaty radosne na powitanie Kory, a późną jesienią, gdy ją ma utracić, płacze deszczem i liśćmi nad swą niedolą.
Śmierć
Problemem nurtującym człowieka od początku istnienia jest sprawa śmierci. Czy jest ona końcem wszystkiego, czy nic po nas nie zostaje? Ludzie chcieli wierzyć, że zgon nie jest kresem ich bytu, mieli nadzieję, że istnieje ten drugi świat, w którym życie toczy się dalej. Z tej potrzeby zrodził się m.in. Tartar Greków. Było to państwo śmierci, tonące w wiecznym mroku. Wejście do tej smutnej krainy znajdowało się gdzieś na końcu świata. Samo państwo cieni było ogromne jak świat słoneczny rozciągający się nad nim. Dusze dopiero co zmarłych ludzi wprowadzał przez spiżowe wrota Hermes – boski posłaniec. Biada człowiekowi, który nie został pochowany, gdyż dusza jego będzie się błąkać bez wytchnienia po przedsionkach Hadesu. Państwo umarłych opływa dziewięć razy rzeka Styks, która jednym ze swych ramion łączy się z Kokytem, Rzeką Lamentu. Tu czekał na dusze przewoźnik Charon ze swą czarną łodzią. Za usługę żądał obola. Toteż starożytni Grecy przestrzegali zwyczaju i wkładali pieniądz zmarłemu do ust. Dalej czatował Cerber – pies o trzech paszczach, strzegący podziemi, który wpuszczał wszystkich, ale nie wypuszczał nikogo (wyjątek stanowili Herakles i Orfeusz). Każda dusza stawała przed sądem złożonym z trzech osób: Minosa, Radamantysa i Ajakosa. Gdy wyrok już zapadnie, sprawiedliwi idą na prawo, do Rzeki Zapomnienia – Lete, której woda zaciera wszystkie wspomnienia ziemskiego życia, później podążają na Pola Elizejskie – najjaśniejszą część królestwa, gdzie wiodą spokojny, beztroski żywot. Waleczni mężowie splamieni krwią przebywają w ciemniejszej sferze Erebu, pozbawieni radości, obojętni na wszystko. Zbrodniarze idą na lewo, gdzie czekają już na nich krwiożercze erynie, boginie zemsty, oraz strzygi. Biada duszy, która trafi w ich władanie.
Propozycje zakończenia
Najlepiej będzie zakończyć taką pracę refleksją odwołującą się do naszych współczesnych pytań, wyobrażeń i poglądów.
Przykład
Najznakomitsi badacze poświęcali życie, by dociec fenomenu ponadczasowości mitu. Zacząłem od głosu autorytetu – do niego powrócę na koniec swoich rozważań – „Mity to pramyśli ludzkości”. Tak stwierdził Gadamer, i rzeczywiście coś w tym jest.
Można zacząć od sceny wprowadzającej w świat mitów albo od cytatu, albo od zaprezentowania ulubionej postaci czy zdarzenia mitologicznego.
Przykład
Starożytni Grecy zawarli w mitach odpowiedzi na najtrudniejsze pytania. Wyobrazili sobie wszystko: życie i śmierć, następstwo pór roku i genezę miłości oraz nienawiści. Każde zjawisko dostało nazwę i opiekuna boskiego. Oto najciekawsze wyobrażenia…
Przykład
Wyobrażenia starożytnych Greków to dla nas dziś czarowna, pełna egzotyki baśń. Jakże różne są nasze wyobrażenia i wiedza – bo to ona zmieniła myślenie o genezie świata, zjawisk atmosferycznych czy pór roku. Ale części rzeczy nadal nie wiemy. Sami szukamy odpowiedzi na pytania egzystencjalne: co po śmierci, skąd w ogóle pochodzi życie. Mitologia jest jedną z piękniejszych prób odpowiedzi w dziejach człowieka.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/antyk/c407-antyk-2/wymien-slynne-mity-greckie-ktore-poznales-i-krotko-je-scharakteryzuj
https://aleklasa.pl/matura/c406-nauka-o-jezyku-2/matura-2016-mitologia
https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/antyk/c407-antyk-2/na-czym-polega-uniwersalizm-mitow-omow-na-wybranych-przykladach-dlaczego-mitologia-jest-uniwersalna-czyli-niesmiertelna-ponadczasowa-ciagle-aktualna
https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/antyk/c407-antyk-2/podaj-funkcje-i-podzial-mitow-przyklady
Na czym polega uniwersalizm mitów. Omów na wybranych przykładach.
Kosmogonia biblijna i mitologiczna – dwie wizje stworzenia świata